Gagavuzlar, kültür açısından Anadolu ve Azeri Türkleri'ne çok yakınlar. Moldova'nın güneyindeki Gagavuz Ozerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Gagavuzlar, Hıristiyan. Ancak yaşayış bakımından belki de Islam'a en yakın Hıristiyan bunlar. Moldova'daki nüfusları yaklaşık 200 bin civarında olan Gagavuzlar'ın bir bu kadarı da Romanya, Bulgaristan ve Ukrayna'da yaşıyor.
Viladimir, Stephan, Elena, Maria, Dimitri... Belki inanmakta zorlanacaksınız, ama bu isimler
Türk isimleri. Biraz ilginç değil mi? Evet bu isimler Moldova sıiıırları içindeki gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Gagavuzlar'a, ya da Gök Oğuzlar'a ait. Ama sıkı durun, size daha ilginç bir şey söyleyeceğim: Hıristiyanlığın Ortodoksluk mezhebine mensup bu kandaşlarımız yakında yapılacak sade bir törenle Moskova'daki Ortodoks Kilisesi'nden, ya da Fener Patrikhanesi'nin ruhani liderlik alanından çıkarak, Selçuk Erenerol'ün ruhani liderliğini yaptığıBağımsız Türk Ortodoks Kilisesi'ne intisap edecekler.
Din değiştirme değil bu, hatta mezhep değiştirme de değil. Sadece kilise değiştirme. Kuzeyimizde aleyhimize oluşmaya başlayan Ortodoks çemberinin içinde kalmaya mahkum edilen Türk kardeşlerimiz, bu ağır yükün altında daha fazla kalamadılar.
Olayın tarihi eskilere, taa 2. Dünya Savaşı yıllarına kadar uzanıyor. İkinci Dünya Savaşı'na kadar hayatlarını Romanya sınırları içinde sürdüren gagavuzlar, savaştan sonra gerçekleşen Yalta paylaşımından nasibini aldı ve Moldova'nın Rusya'ya bırakılmasıyla birlikte toplamı yaklaşık 500 bini bulan bu Türk kökenli halk ikiye bölündü. Romanya içinde kalanların bir sıkıntısıyoktu. Onlar Romanya Patriği'ne bağlılıklarını sürdürdüler, ancak Moldova tarafında kalanlar için durum aynı değildi. Onlar eski kiliselerinden uzaklaşmış ve sınırın ötesinde kalmışlardı. Kremlin yönetimi için bu sorunu çözmek mesele değildi. Bir emirle Moldova'da yaşayan Gagavuzlar'ı Rus Kilisesi'ne bağladılar. Gagavuzlar'ın ise, o yıllarda bu emrivakiyi kabul etmek dışında pek alternatifleri gözükmüyordu.
Şimdi köprünün altından çok sular aktı. SSCB tarih olalı 4 sene oldu. Zaten Gagavuzlar'ın girişimleri de ancak bu yıllarda başladı. Aracı ise, Türk dünyası ile -özellikle eski SSCB sınırları içinde kalan Türkler ile- en yakın teması olan temkinli yaklaştı konuya. Dışişleri ile bizzat görüşmeler yaptı. Sıcak havayı görünce destek vermekten çekinmedi. Bu temasların sağlanmasında şüphesiz hükümet ile iyi ilişkiler içinde olan Türkeş'in payı büyük oldu. Bugün itibariyle hükümetin tam olarak yeşil ışık yaktığı yolunda bir açıklama gelmedi, ancak karşı da çıkılmadı.
Anlayacağınız, İstanbul çok yakın bir tarihte, bu önemli anı kutlamak üzere ülkemize gelen Gagavuzlar'ı ve ruhbanlarını ağırlayacak. Şüphesiz gönül, soydaş Gagavuzlar'ın Türklüğün alameti farikası olan İslam'ı seçmiş olmalarını istiyor, ancak iradede de tercih. de onların. N e diyelim, hayırlı olsun.
Bağımsız Türk Ortodoks Patriği Selçuk Erenerol:
Kardeşlerimizi bağrımıza basarız
-Olay nasıl gelişti?
-Bana Türkiye'de yaşayan Gagavuzlar ve oradan gelen yetkililer, bu konuyu açtılar. Ben de önce bu işi Ankara ile istişare edelim, onlara soralım dedim.
-Dışişleri olumlu karşıladı herhalde...
-Olumlu karşıladı...Aynı gün 5 masa başkanıyla toplantı yaptık. Ben iyi intibalar ile ayrıldım.
-Karar verilmiş herhalde...
-Bilmiyorum, bana böyle bir şey intikal etmedi, ben de buradaki Gagavuzlar'dan duydum. Herhalde bugün-yarın kesinleşecek.
-Bir tören mi düzenlenecek?
-Muhakkak.. Çünkü bizim bunun için yetişmiş ruhbanımız da yok. Tabii ordan ruhban getirilecek. Biraz eğitim vereceğiz. Başlarındaki ruhban ile benim temasım oldu. Davet ettim, biz orada görüştük. Güzel Türkçe konuşuyor. Henüz yeni başlamış. İncil'i, Ya Göklerde Olanı, İnan Ederim'i Türkçe olarak okuyabiliyor. Tabii burada biraz kendini yetiştirince az zamanda gelişecektir. Şimdi hükümetin yeşil ışığını bekliyoruz. Olmaması içİn bir neden yok. Çünkü onlar da bizim gibi Türk ulusundandırlar, bizim devamı mızdır. Aynı insanlar Bulgaristan'da Romanya'da, Çekoslovakya'da da yaşamakta.
-Talep kimden geldi?
-Onlardan.
-Peki aradakifark ne?
-Evet arada büyük bir fark yok. Ortodoks mezhebi. Milliyet mesesi önemli. Buradaki Türkler'e siz Ortodoks olduğunuza göre eninde sonunda Rum'sunuz diye baskı yapıyorlar. Onlar da haklı olarak "Biz Orta Asya'dan gelmişiz. Rumlar ile bir ilişkimiz yoktur" diyorlar. Cumhurbaşkanları ve dışişleri bakanları defaatle benimle görüştüler ve şikayetlerini ilettiler.
-Bu iş ne zaman kesinleşecek?
-Henüz belli değil. Taraflar anlaşmış durumdalar. Yalnız hükümetin olurunu almadık daha.
-Alparslan Türkeş'in aracılık yaptığı doğru mu?
-Bu bölgedeki Türkler ile ençok ilgilenelerden biri Alparslan Türkeş'tir. Gagavuzlar'la daha ziyade ilgilenen ise Profesör Turan Y azgan' dır.
-Rusya Kilisesi'nin ya da Moldava yetkililerinin bir tepkisi olacak mı buna? -Şimdiye kadar bunlara Türklüklerini unutturamadılar, şimdi de birşey yapamazlar.
-Bu işin geçmişi nasıl?
-Moldova II. Dünya Savaşı öncesi Romanya sınırları içindeydi. Savaştan sonra Rusya topraklarına katıldı. Bu arada Gagavuzlar'ın yarısı Romanya'da, yarısı Rusya'da kaldı. Romanya'dakiler Romanya Kilisesi'ne bağlılıklarını sürdürdüler, Rusya'dakilere(220 bin) ise Rus Kilisesi'ne bağlanmaları empoze edildi. Şimdi nisbeten serbest kaldılar. Meclisleri serbest; ama Gagavuz Cumhuriyeti olarak.
Türk isimleri. Biraz ilginç değil mi? Evet bu isimler Moldova sıiıırları içindeki gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan Gagavuzlar'a, ya da Gök Oğuzlar'a ait. Ama sıkı durun, size daha ilginç bir şey söyleyeceğim: Hıristiyanlığın Ortodoksluk mezhebine mensup bu kandaşlarımız yakında yapılacak sade bir törenle Moskova'daki Ortodoks Kilisesi'nden, ya da Fener Patrikhanesi'nin ruhani liderlik alanından çıkarak, Selçuk Erenerol'ün ruhani liderliğini yaptığıBağımsız Türk Ortodoks Kilisesi'ne intisap edecekler.
Din değiştirme değil bu, hatta mezhep değiştirme de değil. Sadece kilise değiştirme. Kuzeyimizde aleyhimize oluşmaya başlayan Ortodoks çemberinin içinde kalmaya mahkum edilen Türk kardeşlerimiz, bu ağır yükün altında daha fazla kalamadılar.
Olayın tarihi eskilere, taa 2. Dünya Savaşı yıllarına kadar uzanıyor. İkinci Dünya Savaşı'na kadar hayatlarını Romanya sınırları içinde sürdüren gagavuzlar, savaştan sonra gerçekleşen Yalta paylaşımından nasibini aldı ve Moldova'nın Rusya'ya bırakılmasıyla birlikte toplamı yaklaşık 500 bini bulan bu Türk kökenli halk ikiye bölündü. Romanya içinde kalanların bir sıkıntısıyoktu. Onlar Romanya Patriği'ne bağlılıklarını sürdürdüler, ancak Moldova tarafında kalanlar için durum aynı değildi. Onlar eski kiliselerinden uzaklaşmış ve sınırın ötesinde kalmışlardı. Kremlin yönetimi için bu sorunu çözmek mesele değildi. Bir emirle Moldova'da yaşayan Gagavuzlar'ı Rus Kilisesi'ne bağladılar. Gagavuzlar'ın ise, o yıllarda bu emrivakiyi kabul etmek dışında pek alternatifleri gözükmüyordu.
Şimdi köprünün altından çok sular aktı. SSCB tarih olalı 4 sene oldu. Zaten Gagavuzlar'ın girişimleri de ancak bu yıllarda başladı. Aracı ise, Türk dünyası ile -özellikle eski SSCB sınırları içinde kalan Türkler ile- en yakın teması olan temkinli yaklaştı konuya. Dışişleri ile bizzat görüşmeler yaptı. Sıcak havayı görünce destek vermekten çekinmedi. Bu temasların sağlanmasında şüphesiz hükümet ile iyi ilişkiler içinde olan Türkeş'in payı büyük oldu. Bugün itibariyle hükümetin tam olarak yeşil ışık yaktığı yolunda bir açıklama gelmedi, ancak karşı da çıkılmadı.
Anlayacağınız, İstanbul çok yakın bir tarihte, bu önemli anı kutlamak üzere ülkemize gelen Gagavuzlar'ı ve ruhbanlarını ağırlayacak. Şüphesiz gönül, soydaş Gagavuzlar'ın Türklüğün alameti farikası olan İslam'ı seçmiş olmalarını istiyor, ancak iradede de tercih. de onların. N e diyelim, hayırlı olsun.
Bağımsız Türk Ortodoks Patriği Selçuk Erenerol:
Kardeşlerimizi bağrımıza basarız
-Olay nasıl gelişti?
-Bana Türkiye'de yaşayan Gagavuzlar ve oradan gelen yetkililer, bu konuyu açtılar. Ben de önce bu işi Ankara ile istişare edelim, onlara soralım dedim.
-Dışişleri olumlu karşıladı herhalde...
-Olumlu karşıladı...Aynı gün 5 masa başkanıyla toplantı yaptık. Ben iyi intibalar ile ayrıldım.
-Karar verilmiş herhalde...
-Bilmiyorum, bana böyle bir şey intikal etmedi, ben de buradaki Gagavuzlar'dan duydum. Herhalde bugün-yarın kesinleşecek.
-Bir tören mi düzenlenecek?
-Muhakkak.. Çünkü bizim bunun için yetişmiş ruhbanımız da yok. Tabii ordan ruhban getirilecek. Biraz eğitim vereceğiz. Başlarındaki ruhban ile benim temasım oldu. Davet ettim, biz orada görüştük. Güzel Türkçe konuşuyor. Henüz yeni başlamış. İncil'i, Ya Göklerde Olanı, İnan Ederim'i Türkçe olarak okuyabiliyor. Tabii burada biraz kendini yetiştirince az zamanda gelişecektir. Şimdi hükümetin yeşil ışığını bekliyoruz. Olmaması içİn bir neden yok. Çünkü onlar da bizim gibi Türk ulusundandırlar, bizim devamı mızdır. Aynı insanlar Bulgaristan'da Romanya'da, Çekoslovakya'da da yaşamakta.
-Talep kimden geldi?
-Onlardan.
-Peki aradakifark ne?
-Evet arada büyük bir fark yok. Ortodoks mezhebi. Milliyet mesesi önemli. Buradaki Türkler'e siz Ortodoks olduğunuza göre eninde sonunda Rum'sunuz diye baskı yapıyorlar. Onlar da haklı olarak "Biz Orta Asya'dan gelmişiz. Rumlar ile bir ilişkimiz yoktur" diyorlar. Cumhurbaşkanları ve dışişleri bakanları defaatle benimle görüştüler ve şikayetlerini ilettiler.
-Bu iş ne zaman kesinleşecek?
-Henüz belli değil. Taraflar anlaşmış durumdalar. Yalnız hükümetin olurunu almadık daha.
-Alparslan Türkeş'in aracılık yaptığı doğru mu?
-Bu bölgedeki Türkler ile ençok ilgilenelerden biri Alparslan Türkeş'tir. Gagavuzlar'la daha ziyade ilgilenen ise Profesör Turan Y azgan' dır.
-Rusya Kilisesi'nin ya da Moldava yetkililerinin bir tepkisi olacak mı buna? -Şimdiye kadar bunlara Türklüklerini unutturamadılar, şimdi de birşey yapamazlar.
-Bu işin geçmişi nasıl?
-Moldova II. Dünya Savaşı öncesi Romanya sınırları içindeydi. Savaştan sonra Rusya topraklarına katıldı. Bu arada Gagavuzlar'ın yarısı Romanya'da, yarısı Rusya'da kaldı. Romanya'dakiler Romanya Kilisesi'ne bağlılıklarını sürdürdüler, Rusya'dakilere(220 bin) ise Rus Kilisesi'ne bağlanmaları empoze edildi. Şimdi nisbeten serbest kaldılar. Meclisleri serbest; ama Gagavuz Cumhuriyeti olarak.
kaynak: Aksiyon, 29 Temmuz 1995 / ABDÜLHAMIT BILICI
